Psalm akatystu

Hymn Akatyst jest jednym z najpiękniejszych utworów ku czci Matki Bożej. Ten hymn należy do tradycji Kościołów Wschodu. Prawie wszystkie tradycje pisane podają ten hymn nienazywając autora. Łacińską wersję hymnu około 800 roku redagował biskup Wenecji Kszysztof, mówiono, że autorem jest German z Konstantynopolu, który zmarł w 733 roku. Tradycja znalezienia się Akatystu jest powiązana z wędrówką awarów na początku VII wieku przeciwko Konstantynopolu. Obłężenie miasta było bezlitosne. Ludzie, widząc przewagę sił nieprzyjaciela, jak nigdy pojęli swoją bezwładność i wołali pomocy Bożej i wstawiennictwa Maryi Panny. Najazd awarów w 626 roku był cudownie odparty pod przewodnictwem cesarza Herakliusza. Podanie świadczy, że z okazji zwycięstwa diakon Konstantynopolu Georgij Pizydes służący w kościele Matki Bożej , który znajduje się w Blachemie, stworzył Akatyst jako hymn śpiewany o tajemnicach Objawienia Panny Maryi i Wcielenia Syna Bożego. W tym hymnie śpiewa się o cudownej pomocy Maryi Dziewicy oblężonym.

Ciebie, Rycerko niezwyciężona,

Za zwycięstwo dziękczynnie wychwalam śpiewając. Twoje miasto,

Które od nieszczęść wszystkich wyzwoliłeś,

O Boża Rodzicielko! (1 kond)

Podanie powiada, że Akatyst pierwszy raz  śpiewany w kościele Matki Bożej w Blachernie, gdzie do końca XVI w. była ikona, która przedstawiała, jak Matka Boża cesarza Herakliusza odprowadza na bitwę przeciwko awarów. Jedno podanie świadczy, że patriarcha Sergiusz II, odpierając się od napadu, kazał śpiewać Akatyst na placu miasta jako podziękę Matce Bożej za cud.

Inne podania twierdzą, że te pochwały Matce Bożej stworzył sam ówczesny patriarcha Konstantynopolu Sergiusz II, albo znany twórca psalmów kościelnych św. Roman , który żył w końcu VI w. Jednak większość badaczy autorem Akatystu uznają Georgiusza Pizydesa, bo Akatyst napisany jambem, motywy i słownictwo są  charakterystyczne i dla innych utworów poetyckich Georgiusza. W prawosławnych księgach liturgicznych często na początku Akatystu wtrącony jest nagłówek: „Utwór Błogosławionego Georgiusza Pizydesa”

Większość krytyków twierdzi, że błogosławiony Georgiusz napisał tylko tytułowy kondakion „Ciebie, Rycerko…”, a inna część mogła być pracą jednego z Ojców Chałkedonii. Datą kompozycji byłaby druga połowa V w. i pierwza połowa VI w. Ponieważ ten dostojny, drogi utwór jest z najstarszej tradycji kościoła, z tego czasu, kiedy kościół jeszcze nie był podzielony, on jest śpiewany we wszystkich kościołach i wspólnotach.

Akatyst na Wschodzie częścią liturgii staje się w VIII w., a w IX w. hymn był wciągnięty podczas Wielkiego Postu w Bizantyi do liturgii piątego tygodnia w sobotę. Ten dzień tak i nazywa się: Sobota Akatystu. Kojarzy się to z zbliżającym się świętem – Objawieniem Bożym ( w liturgii 25 marca jeszcze dotąd  śpiewana część hymnu). Ten, dotychczas nie wyprzedzający teologię, uduchowiony utwór Maryi podczas Wielkiego Postu śpiewany jest nie tylko dlatego, że zbliża się święto Objawienia. W pewnym sensie hymn przeznaczony  Bożej Rodzicielce podczas Wielkiego Postu śpiewany także dlatego, że on jakby prowadzi od tajemnicy Bożego Narodzenia do Wielkanocy, od Wcielienia Słowa Bożego do Jego śmierci i Zmartwychwstania podczas Wielkanocy.

Na Wschodzie w kościołach w liturgii Akatystu jest i więcej elementów: śpiewane są litanie, Trisagiony, Ojcze nasz, psalmy, antyfony.

Sam wyraz  Akatyst  nie jest nazwą hymnu. To niby objaśnienie, dołączone do początku utworu. „A-kathistos” z greckiego oznacza „nie siedząc”: wspólnota na znak szacunku do Matki Bożej musi go śpiewać na stojąco zarówno tak, jak i słuchając Ewangelii. ( z greckiego głoszenie dobrej nowiny i objawienie Matki Bożej wyraża się tylko jednym wyrazem – Evangelismos).

Niektóre cechy struktury hymnu kojarzą się z Objawieniem Jana apostoła, przedstawionego na obrazie niebieskiego Jeruzalem w 21-szym rozdziale. Cała piękność i doskonałość Maryi śpiewana jako obraz Kościoła, to Narzeczona bez ziemskiego narzeczonego, Panna- Narzeczona Baranka.

Hymn składa się z 12 kondakionów (gr. kontakum) i 12 ikosów (gr. ikos – pobyt, dom pokój) – ogółem z 24 strof lub z 12 psalmów, każdy z których tworzy kondakion i ikos. Grecki alfabet zawiera w sobie 24 litery, dlatego hymn stworzony tak, aby każda część psalmu, rozpoczynając  się wciąż z nowej litery alfabetu, stanowiła nowy akrostych.

W hymnie można dostrzec dwie charakterystyczne grupy. Pierwsza – historii i wiary, które niby złączyli się i wspólnie sprzeciwiają się jedna drugiej. Druga – chrystologiczna i eklezjologiczna, przeplatające sięmiędzy sobą i dopełniające jedna drugą. W nich i ujawnia się tajemnica Matki Bożej.

A więc 12 psalmów hymnu wykonuje się  tak: część psalmu kondakion myśl teologiczną, uważaną za opowiadanie i prawdę wiary dopełnia i rozwija ikos, wkomponowany w pozdrowienia Maryjne. Kondakiony, które prawie zawsze rozpoczynają się chrystologicznym tematem, zakończają się refrenem, skierowanym do Chrystusa: Alleluja. Każdy ikos kończy się takim samym refrenem: Witaj, Panna Narzeczona. Zatem w hymnie przeplatają się na przemian obrazy maryjne i tematy chrystologiczne.

Pierwsza część Akatystu ( 1-6 psalmów) jest tematem tajemnicy Bożego Narodzenia, w oparciu o Ewangelię pierwszych dwóch rozdziałów według Św. Łukasza i Św. Mateusza o Objawieniu, Wcieleniu, Narodzeniu Jezusa, mądrości i okresu niemowlęcia. Druga część ( od 7-ego do 13- ego psalmu) podana i śpiewa się o tym, co o Maryi wyznaje Kościół, zwłaszcza w czasy Efezjan i Chałkedonii, t.j. rolę Maryi w historii zbawienia.

Opracowali:
ks. Mindaugas Puksztis,
ks. Laimonas J. Nedwieckas

Z książki “Akatyst Objawienia Najświętrzej Bożej Rodzicielki”
Kowno  2008