W wiekach XVII i XVIII miasto Wilno co najmniej dwa razy, jedna po drugiej, zajmowały szwedzkie i rosyjskie armie. Stolicę często opustoszały pożary. Właśnie w wyniku najazdów obcych wojsk i pożarów zniszczeniu uległa gotycka architektura miasta i Wilno stało się „perłą baroku“. Wilnianie wierzyli, że miasto od ostatecznego spustoszenia uchroniła opieka Matki Boskiej Ostrobramskiej. Ona gasiła pożary i jak Arka Przymierza karała wrogów, próbujących ją zbezcześcić.
Po ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1795 r.) większa część Litwy, a później cały kraj wraz z Wilnem dostał się pod panowanie rosyjskie. Trzy powstania (1794, 1831,1863 r. ) nie przyniosły wolności ani Polsce, ani Litwie, ale wyrażały niezłomną wolę jej odzyskania. Wraz z nasilającymi się po powstaniu represjami wzrastała też pobożność do Matki Boskiej Ostrobramskiej. Świątynia stała się nie tylko miejscem zgromadzeń religijnych. Tu modlili się filomaci i filareci – członkowie tajnych wileńskich zrzeszeń studenckich.
Piszący po polsku literaci wileńscy, np. Józef Ignacy Kraszewski, Juliusz Słowacki, Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz), odegrali ważną rolę także dla kultury litewskiej. Oni to przyczynili się swoją twórczością do rozpropagowania kultu Matki Boskiej Ostrobramskiej. Wybitny wileński kompozytor – Stanisław Moniuszko poświęcił ostrobramskiemu sanktuarium cztery uroczyste litanie na chór i orkiestrę.
Ostra Brama powoli stawała się i dla Polaków i dla Litwinów symbolem walki o wolność i niepodległe państwo. Po pierwszej wojnie światowej Wileńszczyznę przyłączono do Polski, zaś drogi obu narodów na jakiś czas rozeszły się. Maryję Ostrobramską zaczęto nazywać „Strażniczką Kresów“. Papież Pius XI, starając się uchronić oba narody od jeszcze większej wzajemnej wrogości, nie zgodził się, by przy koronacji obrazu ostrobramskiego nadano mu tytuł „Królowej Polski“.
Wspólnym losem Polaków i Litwinów było doświadczenie deportacji i emigracji dużej części ludności. Świątynia ostrobramska jawiła się teraz jako symbol utraconej
ojczyzny, zaś kult Matki Boskiej Ostrobramskiej – jako znak rozpoznawczy narodowej świadomości i źródło nadziei. Litwinie i Polacy pochodzący z Wileńszczyzny, a rozproszeni po świecie przez wojny, zamęty polityczne i biedy, obierali sobie Matkę Boską Ostrobramską za patronkę swoich zrzeszeń, wzywali jej opieki w obozach dla uchodźców i na syberyjskich zesłaniach. Wszędzie, gdzie mogli, wznosili kościoły ku czci Matki Miłosierdzia. Litewskie parafie „ostrobramskie“ założono w Nowym Jorku (USA) i w Montrealu (Kanada). Polacy wznosili „ostrobramskie“ świątynie nie tylko za granicą. Zmuszeni do opuszczenia Wileńszczyzny i przeniesienia się do Polski po II wojnie światowej pragnęli mieć kościoły poświęcone Matce Boskiej Ostrobramskiej (np. w Warszawie). Czasem budowano nawet kopie samej Bramy. W Watykanie, w podziemiach bazyliki św. Piotra, w 1970 r. została poświęcona Kaplica Litewska. W ołtarzu umieszczono mozaikę przedstawiającą Ostrobramską Matkę Miłosierdzia. Poświęcił ją papież Paweł VI.
Prześladowania wierzących, które nastąpiły w wyniku zajęcia Litwy przez Związek Sowiecki nie zdołały zgasić pobożności do Matki Boskiej Ostrobramskiej. W 1948 r. założono w Wilnie tajne Kolegium Matki Boskiej Ostrobramskiej, które było zlikwidowane w 1950 r. Po 1973 r. na odpust zaczęli w sposób zorganizowany przybywać członkowie Stowarzyszenia Przyjaciół Eucharystii – niezależnej katolickiej organizacji młodzieżowej . Młodzież z parafii wileńskich odmawiała na zmianę różaniec przed obrazem Matki Boskiej. 16 listopada 1979 r. pierwszą rocznicę swojej działalności obchodził tutaj Katolicki Komitet na Rzecz Obrony Praw Wierzących. Członkom Komitetu gratulowała młodzież, która zjechała się tu z różnych zakątków kraju.
Po 1990 r. w niepodległej Litwie, gdy odzyskana została nie tylko wolność polityczna, ale także swobody religijne, Ostra Brama stała się raczej ośrodkiem indywidualnej pobożności. Jednak i teraz pozostaje ona miejscem duchowego oparcia w świecie zdominowanym przez ideologię konsumpcyjną i chaos wartości. Pielgrzymi, przybywający tu z sąsiednich krajów, znajdują Ostrą Bramę otwartą dla wszystkich, którzy szukają Opieki Matki Boskiej.
Opracowane według tekstów Katolickiej służby internetowej, poświęconych projektowi pielgrzymki Jana Pawła II.